երկնաքարեր

 Երկնաքարեր. միջմոլորակային տարածությունից Երկրի վրա ընկնող երկաթային կամ քարային մարմիններ։ Տարածված է այն տեսակետը, որ երկնաքարերը փոքր մոլորակների բեկորներ են, որոնք էլիպսաձև ուղեծրով շարժվում են միջմոլորակային տարածությունում և Երկրի ուղեծրի հետ հանդիպելիս ներխուժում մթնոլորտ։ Երկնաքարի անկումն ուղեկցվում է լուսային, ձայնային և մեխանիկական երևույթներով, ընդ որում երկնքում երևում է թռչող կրակի գունդ՝ ասուպ, բոլիդ։ Մթնոլորտով անցնելիս երկնաքարը հաճախ մասնատվում է տասնյակ, հարյուրավոր և նույնիսկ հազարավոր մանր բեկորների, ընկնում երկնաքարային կամ ասուպային անձրևի` աստղաթափի տեսքով։ Մեծ արագությամբ (2-5 կմ/վրկ) Երկրի մթնոլորտ ներխուժելով՝ երկնաքարն անկման վայրում առաջացնում է մի քանի մմ-ից մինչև մի քանի կմ տրամագծով փոսեր՝ երկնաքարային խառնարաններ։ Սովորաբար, երկնաքարը կոչվում է այն բնակավայրի կամ աշխարհագրական տեղանքի անվամբ, որտեղ ընկել է։ Ի տարբերություն երկրային քարերի, երկնաքարն ունի ողորկ ելուստներ, մակերևութային փոսիկներ և պատված է հալված բարակ կեղևով։ Երկնաքարի չափերը միլիմետրի մասերից մինչև մի քանի մ են, իսկ զանգվածը՝ միլիգրամի մասերից մինչև մի քանի տոննա։ Հայտնի է մեկ տոննայից ավելի ծանր մոտ 35 երկնաքար։ Ամենամեծը հայտնաբերվել է Աֆրիկայում Հոբա, 1920, մոտ 60 տ է։ Մեծությամբ երկրորդը (մոտ 30 տ) Քեյփ-Յորք երկնաքարն է, որը հայտնաբերվել է 1818 թ-ին Գրենլանդիայեւմ։

Հայերենը շատ հարուստ է մետեոր  բառի հոմանիշներով, որոնք ճշգրիտ են և իմաստալից` շանթաքար, օդաքար, օդերկաթ, շողաձիգ, երևութաքար, պոչաստղ, թռչող աստղ, ընկնող աստղ, սելաս, սելք, վերամբարծեալք, աստղինք և այլն։

Հայ մատենագրության մեջ կա ասուպի և աստղաթափի (ասուպային անձրև) երևույթների ութ նկարագրություն։

1109 կամ 1110 թ. ձմռանը Վանա լճի մեջ խոշոր երկնաքար է ընկել։

1347-62 թթ. մոտ 1,5 կգ զանգվածով, պողպատից ամուր երկնաքարը հարվածել է նավին և մնացել ներսում. 

1641 թ. սեպտեմբերին Զաքարիա Քանաքեռցին ականատես է եղել դանդաղ շարժվող (հետևաբար` բարձրաթռիչ) երկնաքարի անկման, վկայելով միաժամանակ, որ այն տեսել են նաև Ախալցխայում։